Żałoba narodowa - co oznacza i jakie ma skutki

25-01-2024

Co jakiś czas w różnych państwach ogłaszana jest żałoba narodowa w związku ze śmiercią Osoby lub Osób, których strata w jakiś sposób dotyka całe społeczeństwo albo przynajmniej jego część. Warto zastanowić się, czym żałoba narodowa jest oraz czym skutkuje.

Dzieje się tak, gdy umiera np. przywódca państwa (jak to miało miejsce np. w 2022 roku Wielkiej Brytanii po śmierci królowej Elżbiety II), jak również w przypadku zaistnienia okoliczności nadzwyczajnych, w których mamy do czynienia ze śmiercią wielu osób - mogą to być katastrofy naturalne oraz komunikacyjne, a także akty terrorystyczne, skutkujące wieloma ofiarami.

W naszym kraju żałobę narodową wprowadza Prezydent RP rozporządzeniem z kontrasygnatą (czyli podpisem) Premiera. W dniach żałoby narodowej widoczne są jej zewnętrzne znaki: flagi państwowe na budynkach publicznych opuszczane są do połowy masztu, a także opasuje się je kirem. Media - zarówno państwowe, jak i prywatne - zobligowane są do znacznego ograniczenia lub nawet zaprzestania na czas żałoby emitowania programów rozrywkowych. Także w wielu przypadkach odwoływane są imprezy o charakterze masowym (przedstawienia teatralne, koncerty).

Zakres obowiązywania żałoby narodowej może być ogólnopolski - obejmujący cały kraj - jak i lokalny, dotyczący danej społeczności (województwa czy miasta). Są jednak i takie wydarzenia, które sprawiają, że żałoba narodowa wprowadzana jest nie tylko na obszarze danego kraju, ale wykracza daleko poza jego granice. Warto wspomnieć, że żałoba narodowa związana z dwoma wydarzeniami bliskimi Polakom - po śmierci papieża Jana Pawła II oraz dla upamiętnienia ofiar katastrofy smoleńskiej - została ogłoszona w wielu państwach na świecie.

Polskie czasy żałoby

Polska przeżywała swoje żałoby narodowe wielokrotnie: od czasów zaborów aż po czasy obecne. Najwięcej razy miało to miejsce w okresie III Rzeczypospolitej.

Żałobę narodową ogłaszano w ciągu ostatnich lat w Polsce w związku z takimi wydarzeniami, jak:

1997 - powódź tysiąclecia - zginęło 56 osób
2001 - zamachy z 11 września w USA - zginęły 2973 osoby, wśród nich 5 Polaków
2004 - zamach w Madrycie - zginęło 191 osób, wśród nich 4 Polaków
2005 - trzęsienie ziemi na Oceanie Indyjskim - zginęło 294 000 osób, wśród nich 1 Polak
2005 - żałoba po śmierci papieża Jana Pawła II
2005 - zamach w Londynie - zginęły 52 osoby, wśród nich 3 Polaków
2006 - katastrofa budowlana na terenie Międzynarodowych Targów Katowickich w czasie ogólnopolskiej wystawy gołębi pocztowych - zginęło 65 osób, wśród nich 55 Polaków
2006 - katastrofa górnicza w wyniku wybuchu metanu w kopalni Halemba - zginęły 23 osoby
2007 - katastrofa polskiego autokaru we Francji - zginęło 26 osób
2008 - katastrofa lotnicza wojskowego samolotu CASA pod Mirosławcem - zginęło 20 osób
2009 - pożar w hotelu socjalnym w Kamieniu Pomorskim - zginęły 23 osoby
2009 - katastrofa górnicza w wyniku wybuchu metanu w kopalni "Wujek - Ruch Śląsk" - zginęło 20 osób
2010 - katastrofa lotnicza pod Smoleńskiem - zginęło 96 osób
2012 - katastrofa kolejowa pod Szczekocinami - zginęło 16 osób, wśród nich 14 Polaków
2013 - żałoba po śmierci Tadeusza Mazowieckiego - pierwszego premiera III Rzeczypospolitej
2018 - katastrofa górnicza w czeskiej Stonawie - zginęło 13 osób, wśród nich 12 Polaków
2019 - żałoba po tragicznej śmierci (w wyniku zabójstwa) Pawła Adamowicza - prezydenta Gdańska
2019 - żałoba po śmierci Jana Olszewskiego - premiera rządu w latach 1991-1992

Fenomen socjologiczny żałoby narodowej

Żałoba narodowa ogłaszana jest w przypadku wydarzeń, które - w mniejszym bądź większym stopniu - wywołują silne emocje. W erze mediów, które niemal na żywo przekazują relacje, niemal każdy może poczuć się jakby ich uczestnikiem, co dodatkowo generuje silne poruszenie. Wiele osób nie wyobraża sobie w takich momentach samotności, szuka zatem obecności, towarzystwa innych ludzi. Zresztą chyba zawsze wspólna rozmowa, dzielenie się tym, co się przeżywa, wspólny płacz i śmiech mają walor terapeutyczny, a także pomagają zrozumieć swoje emocje. Tak też jest w przypadku trudnych wydarzeń. Wspólne przeżywanie żałoby, ze świadomością obecności osoby, która nie tylko rozumie, ale - przynajmniej po części może czuć to samo - staje się istotną częścią radzenia sobie ze śmiercią. Doświadczenie, że ktoś rozumie to, co czuję, zbliża ludzi i rodzi poczucie solidarności.

Jest to pomocne na poziomie indywidualnym, ale także niejednokrotnie może otworzyć drogę do społecznego przełamania tabu na temat śmierci i żałoby. Jest to nie do przecenienia, zwłaszcza w tych społeczeństwach, w których widoczna była tendencja do ukrywania uczuć i ucieczki od rozmów na temat śmierci.

Różne osoby - różne odcienie żałoby

Uroczystości pogrzebowe osób, których śmierć upamiętniona jest ogłoszeniem żałoby narodowej, najczęściej gromadzą wielu uczestników, którzy chcą jakoś wyrazić swoją solidarność ze Zmarłym oraz jego rodziną. Pogrzeby takie stają się swoistą manifestacją odczuć i uczuć społecznych. Innym sposobem wyrażenia tej solidarności jest wpis do księgi kondolencyjnej, która zostaje wyłożona najczęściej w instytucji związanej jakoś z Osobą Zmarłą lub też - coraz częściej - dostępna w Internecie. Jeszcze innym sposobem jest składanie kwiatów i zniczy w miejscu, które kojarzy się ze Zmarłym.

Sposobów na uczczenie pamięci osób, które obejmowane są zbiorową myślą w trakcie żałoby narodowej, jest wiele. Również wiele osób po przeżyciu takich dni stwierdza, że doświadczyło poczucia pewnej wspólnoty z innymi. To niezwykle cenne, może jednak rodzić się pytanie, czy to doświadczenie przetrwa próbę czasu i zaowocuje pozytywnie czymś trwałym - na przykład większą wzajemną życzliwością w codzienności...?

Zobacz również: 🡆 Żałoba narodowa - co oznacza i jakie ma skutki