Rzeźby nagrobne i ich znaczenie

29-07-2022

Cmentarze są jak otwarta księga, zapisana nie tylko literami, ale także rzeźbami i płaskorzeźbami umieszczonymi na nagrobkach. Co możemy z nich wyczytać? Jakie mają znaczenie?

W dzisiejszych czasach nagrobki i znaczniki cmentarne są proste w swojej konstrukcji. Większość z nas, wędrując przez cmentarze dostrzega las pionowych płyt, na których znajdują się informacje o zmarłym. Gdzieniegdzie znaleźć można też wygrawerowany obraz czy różnorodne w formie wazony, stojące na poziomych płytach nagrobków. Tego typu pomniki to swoisty znak czasów: ich stosunkowo przystępna cena czyni je dostępnymi dla wielu osób.

Gdy jednak udamy się na zabytkowy cmentarz, który istnieje od kilkudziesięciu przynajmniej lat, można dostrzec tam nagrobki bogato dekorowane, a często i ubogacone płaskorzeźbami lub nawet rzeźbami. Oprócz funkcji estetycznej - bo trudno zaprzeczyć, że wyglądają one pięknie - mają też znaczenie symboliczne. Osoby, które zlecały stworzenie tych pomników nagrobnych, nie bez powodu oczekiwały umieszczenia na nich ściśle określonych elementów dekoracyjnych. Miały one bowiem przekazywać konkretną treść, opowiadając tak o samym zmarłym, jak i wyrażając uczucia względem niego.

Znaczenie niektórych rzeźb nagrobnych

Oto najczęściej spotykane rzeźby nagrobne i ich symboliczne znaczenie:

Anioł: do najczęściej spotykanych rzeźb cmentarnych zaliczamy wizerunek anioła. Anioł może grać na trąbce, skrzypcach lub harfie, płakać lub w zamyśleniu pochylać się nad grobem. Groby dziecięce czasem udekorowane są wizerunkami małych aniołków - nierzadko z towarzyszącym im napisem "Śpij, aniołku".

Ptak: innym z często spotykanych symboli nagrobnych są ptaki. Wyróżnić wśród nich można gołębie, które symbolizują pokój. Ptak w locie może z kolei symbolizować duszę unoszącą się do Boga. Orzeł - zwłaszcza w Polsce - jest używany głównie na grobach osób związanych z wojskiem, jako nawiązanie do godła państwowego.

Motyl: ze względu na metamorfozę i cykl życia, jakim podlegają, wizerunek motyla ma przedstawiać kontynuację życia po śmierci - przeobrażenie ziemskiej niedoskonałej formy w piękną formę doskonałą w życiu pozagrobowym.

Krzyż lub rzeźby świętych: krzyż jako symbol chrześcijaństwa można znaleźć na grobach osób związanych z religiami chrześcijańskimi. Podobnie, jak wizerunki Chrystusa, Matki Bożej czy innych świętych.

Kwiaty: podobnie, jak podczas pogrzebu, tak samo swoje znaczenie mają kwiaty wyrzeźbione na nagrobku. Można wybrać kwiat, który jest symboliczny w odniesieniu do danej osoby (np. biała róża symbolizująca czystość) lub po prostu taki, który zmarły kochał za życia.

Ręce: umieszczone na płaskorzeźbie lub wykonane w formie rzeźby ręce mogą być wyciągnięte w błaganiu, złożone w geście modlitwy lub też ściskające inną dłoń. Dłoń to ta część ciała, za pomocą której wykonujemy w ciągu życia wiele prac, ale także komunikujemy np. bliskość.

Serce: symbol serca na pomniku nagrobnym może być używany do wyrażenia miłości czy przyjaźni, jest on spotykany na grobach zarówno dzieci, jak i osób dorosłych.

Baranek lub owieczka: jagnięta są powszechne na grobach dzieci, ponieważ reprezentują niewinność i dzieci jako owieczki Boże. Spotyka się je także czasem na grobach osób duchownych.

Obraz związany z konkretną profesją: na pomnikach nagrobnych można spotkać także symbole kotwicy, kowadła, książki czy sprzętu rolniczego - co najczęściej jest wskazaniem zawodu, który był wykonywany przez zmarłego. Kotwica też jest symbolem nadziei.

Czaszka: choć wydaje się to może wstrząsające, ale na grobach - zwłaszcza osób pochowanych w dawnych wiekach - pojawia się nieraz czaszka. To nawiązanie do starożytnej maksymy "Memento mori" (pamiętaj o śmierci).

Słońce: wschodzące lub zachodzące słońce może być używane do przedstawienia przejścia ze świata ziemskiego do wieczności

Wieniec: na pogrzebach wieńce kwiatowe zwykle pomagają wyrazić uczucia względem zmarłych. W formie płaskorzeźby lub rzeźby wyrażają ciągłość życia i śmierci, a także - zwłaszcza wieńce laurowe - zwycięstwo.

Ta lista nie jest w żadnym wypadku wyczerpująca, ani nie przedstawia wszystkich rzeźb i form kamiennych, które można spotkać na cmentarzach. Warto jednak pamiętać, że - niezależnie od kształtu - są one sposobem komunikacji świata żywych ze światem zmarłych: swoistym listem, który może być właściwie odczytany w chwili prawdziwej zadumy.

Zobacz również: 🡆 Muzułmański obrządek pogrzebowy