Od początku swojego pontyfikatu papież Franciszek zaskakiwał. Już od dnia wyboru, gdy przywitał się z wiernymi, zgromadzonymi na Placu Świętego Piotra, zwykłym Dobry wieczór - poprzez wiele zwykłych, ludzkich i serdecznych gestów czy działań - wskazywał wiernym kierunek na zmianę akcentów w sprawowaniu urzędu Papieża - w stronę prostoty i ducha Ewangelii. Było to zgodne także z wybranym przez niego imieniem, nawiązującym do św. Franciszka z Asyżu, którego cechowała prostota, a jednocześnie umiłowanie Kościoła i całego świata.
Ceremonia pogrzebu Papieża, w swojej nowej formie, ma duże znaczenie dla kształtowania się kultury pogrzebu, zwłaszcza osób duchownych i głęboko wierzących. Przebieg ceremonii jest też inspiracją dla przedsiębiorców pogrzebowych w Polsce.
Uproszczone obrzędy pogrzebu Papieża
Dnia 29 kwietnia 2024 roku papież Franciszek zatwierdził drugą wersję liturgicznej księgi Ordo Exsequiarum Romani Pontificis, która określa, jak mają przebiegać uroczystości pogrzebowe papieża. Pierwsza wersja tej księgi liturgicznej została zaaprobowana w 1998 roku przez Papieża Jana Pawła II, którego pogrzeb w 2005 roku przebiegł zgodnie z wytycznymi zawartymi w tym dokumencie - podobnie, choć z właściwymi dla okoliczności zmianami, jak pogrzeb emerytowanego papieża Benedykta XVI w 2023 roku
Wprowadzając zmiany w tymże ceremoniale, Franciszek zredefiniował sposób, w jaki Kościół żegna swojego najwyższego pasterza: jako Papieża, Biskupa Rzymu i Pasterza.
Papież jako Pasterz – prostota liturgii, wymowa znaków
Nowy dokument związany z celebracją papieskiego pochówku, zwraca uwagę na kilka kwestii. Przede wszystkim pogrzeb ma mieć charakter prostego, ale zarazem bardzo uroczystego aktu liturgicznego.
Zachowane zostały trzy stacje - czyli miejsca - celebracji papieskiego pogrzebu: pierwsza z nich to dom zmarłego, druga - Bazylika Św. Piotra, trzecia zaś to miejsce pochówku.
Odnośnie pierwszej stacji pojawiła się nowość: odtąd stwierdzenie zgonu Papieża ma się odbywać w jego prywatnej kaplicy, a nie w pokoju, w którym mieszkał. Następnie ciało Zmarłego ma zostać złożone w trumnie cynkowej i drewnianej - a nie, jak poprzednich w trzech trumnach: cyprysowej, ołowianej, dębowej.
W odpowiednim, ustalonym wcześniej, czasie trumna z ciałem zmarłego Papieża zostaje przeniesiona do stacji drugiej - czyli do Bazyliki Świętego Piotra - i tam wystawiona, aby wierni mogli pożegnać się ze swoim Pasterzem.
Po obrzędach w Bazylice Świętego Piotra celebracje przenoszą się na miejsce stacji trzeciej czyli na miejsce pochówku. Przez wiele lat głównym miejscem pochówków papieży była Bazylika Świętego Piotra właśnie, ale to właśnie Franciszek pokazał, że nie musi być to regułą.
W swoim testamencie, napisanym w 2022 roku, Papież Franciszek wyraził wolę, aby zostać pochowanym w Bazylice Matki Bożej Większej w Rzymie (Basilica Papale di Santa Maria Maggiore) czyli w jednej z czterech bazylik papieskich Wiecznego Miasta. Bazylikę tę odwiedzał On w czasie swojego pontyfikatu ponad 100 razy - przed i po każdej z pielgrzymek - oraz w innych ważnych momentach życia tak Kościoła, jak i jego własnego.
Pogrzeb Franciszka - ostatnia papieska katecheza
W dyspozycji, pozostawionej w testamencie, Papież Franciszek dokładnie wskazał miejsce swojego pochówku w Bazylice Matki Bożej Większej: Proszę, aby mój grób został przygotowany w niszy w nawie bocznej między Kaplicą Paulińską (Kaplicą Salus Populi Romani) i Kaplicą Sforza tejże papieskiej bazyliki. Określił, że jego grób ma być prosty, ziemny, a jedynym napisem, jak ma znajdować się na grobie, ma być papieskie imię w łacińskim brzmieniu czyli Franciscus.
W tych decyzjach wybrzmiewa głęboka katecheza - o pokorze i prawdziwym sensie chrześcijańskiej wiary oraz nadziei na zmartwychwstanie. Nie oznacza to, oczywiście, zanegowania doniosłości urzędu Piotrowego. Wręcz przeciwnie: Franciszek podkreśla w ten sposób jego autentyczną głębię duchową. To Chrystus prowadzący Kościół - a nie osoba papieża - ma być w centrum. W tym sensie zmiany te nie tylko reformują liturgię pogrzebową, ale wpisują się w szerszy kontekst zmian, które stały się znakiem charakterystycznym pontyfikatu Papieża Franciszka.
Zmiany w ceremoniale pogrzebowym papieży mogą się wydawać technicznym detalem, istotnym jedynie dla liturgistów. Jednak ich znaczenie jest znacznie głębsze. To znaki i gesty, które mówią więcej niż słowa. Pokazują, że Franciszek nie tylko głosi Ewangelię ubogich, ale wprowadza ją w czyn - nawet w kontekście najważniejszych obrzędów Kościoła.
Do końca drogą Ewangelii ubogich
Papież Franciszek zmarł dnia 21 kwietnia 2025 roku o godz. 7:35, w Poniedziałek Wielkanocny. Dzień wcześniej - w Niedzielę Wielkanocną - z logii Bazyliki Świętego Piotra udzielił błogosławieństwa Urbi et Orbi (Miastu i Światu), po czym przejechał wśród tłumu wiernych, zgromadzonych nie tylko na Placu Świętego Piotra, ale i wzdłuż prowadzącej do niego Via della Conciliazione. Ta bliskość Papieża z ludźmi była charakterystyczna dla całego pontyfikatu Franciszka - od jego pierwszego momentu aż do ostatniego. Jak się okazało, ta wielkanocna podróż w okolicach Watykanu, była swoistym pożegnaniem Pasterza ze swoimi wiernymi.
Wielu z nich zamierza oddać Franciszkowi ostatni hołd, przybywając na uroczystości żałobne, których data została wyznaczona na sobotnie przedpołudnie dnia 26 kwietnia 2025 roku. Swój udział w papieskim pogrzebie zapowiedziało wielu światowych przywódców, w tym prezydent USA Donald Trump wraz z małżonką.
Wokół trumny papieża zgromadzą się jednak - a może przede wszystkim - ci, dla których był On papieżem bliskim i współczującym, mówiącym prostym językiem o sprawach nawet najtrudniejszych. Wiele milionów osób będzie pewnie śledzić to ostatnie pożegnanie za pośrednictwem telewizji, radia oraz Internetu.
Pogrzeb papieża nie ma jednak być wydarzeniem medialnym, choć o charakterze religijnym, transmitowanym na cały świat, lecz wezwaniem do modlitwy Kościoła za swojego zmarłego Pasterza. W tym zawiera się powrót do pierwotnej prostoty chrześcijaństwa – gdzie w centrum jest nie tyle urząd, ale to, czemu sprawowanie tego urzędu ma służyć i do czego prowadzić: do spotkania z Bogiem.
